माघेसङ्क्रान्ति, मकर सङ्क्रान्ति वा माघी पर्वलाई माघ सङ्क्रान्तिको नामले पनि चिनिन्छ। माघ १ गते विशेषतः पश्चिम नेपालका थारु समुदायको बाहुल्यता भएको जिल्लामा यो पर्व धूमधामका साथ मनाइन्छ । यसले हिन्दु धर्म मान्ने अन्य जाति र समुदायमा पनि विशेष महत्त्व राख्दछ। । थारु संवत अनुसार २६४४ नयाँ आर्थिक वर्षको सुरुवात माघ महिनाबाट हुन्छ ।
अन्य समूदायले जसरी थारुहरुले नयाँ वर्षलाई विशेष बनाउनकै लागि विशेष तयारी पनि गरेका हुन्छन् । मगर समुदायले यसलाई आफ्नो विशिष्ट परम्पराअनुसार मनाउँछन् भने अन्य समुदायमा यसको महत्त्व र मनाउने तरिका फरक हुन सक्छ । ज्योतिषशास्त्र अनुसार, माघ १ गते सूर्य धनु राशि बाट मकर राशिमा प्रवेश गर्ने भएकाले यसलाई मकर सङ्क्रान्ति पनि भनिन्छ । खगोलशास्त्रीय दृष्टिकोणले यो समय सूर्यले दक्षिणी गोलार्धबाट उत्तरी गोलार्धमा प्रवेश गर्ने समय हो । धार्मिक मान्यता अनुसार, पुस १५ पछि दिन लामो र रात छोटो हुन थाल्छ ।
थारु समुदायका विभिन्न चाडपर्व मध्ये माघ पर्व (माघी) एउटा महान् एवं राष्ट्रिय पर्व हो । थारु समुदायमा माघी पर्वलाई स्वतन्त्रताको प्रतीक मानिन्छ । यो पर्व थारु समुदायका लागि सांस्कृतिक जीवनशैलीको अभिन्न अंग हो । यो पर्व थारु समुदायको आफ्नै गणप्रथा भित्रको नयाँ वर्षको रुपमा मानिन्छ । थारु समुदायले माघी पर्वको तयारी महिनौँअघि नै सुरु गर्छन् ।
दुना–टपरी बनाउने, काठ–दाउरा संकलन गर्ने, ‘जिता’(सुँगुर/खसी) खोज्ने, खानपिनको जोहो गर्ने, र नातागोता तथा इष्टमित्रलाई निमन्त्रणा गर्ने परम्परा छ । पुस मसान्तको दिन ‘जिता मार्ने’(पशु बलि दिने) परम्परा छ । थारु समुदायले माघी पर्वलाई विशेष महत्त्व दिनुको कारण यो पर्व नयाँ वर्षको सुरुवातसँगै वार्षिक योजना बनाउने, मतउ (नेता) र बड्घर (गाउँ प्रमुख) चुन्ने परम्परासँग जोडिएको छ । परम्परागत रुपमा यो पर्व नीति र नियम तय गर्ने समय हो । देशमा लोकतन्त्रको पुनस्र्थापनापश्चात आम ब्यक्तिहरुको ब्यापक संलग्नताले यो पर्वमा सकारात्मक परिमार्जन ल्याएको छ ।
थारु समुदायले माघी पर्वको तयारी पुसको अन्तिम साताबाट सुरु गर्छन् । यस क्रममा घर सफा गर्ने, चिसोमा आवश्यक पर्ने दाउरा संकलन गर्ने, र नजिकका वनमा ‘काठी कट्ना‘ (दाउरा लिन) जाने परम्परा छ । पुस मसान्तभन्दा केही दिन अघि खोल्सा, कुलो, र खोलामा माछा मार्न जाने चलन अझै पनि कायमै छ । दाङ सहित बाँके, बर्दिया, कैलाली र कञ्चनपुरमा थारु समुदायको यो पर्वको विशेष महत्त्व छ । थारु समुदायको जल, जमिन, जंगल र प्रकृतिप्रतिको प्रेम उनीहरुको खेती किसानीमा भएको ब्यापक संलग्नता नै माछा मार्ने परम्परामा पनि झल्किन्छ ।
माघी पर्वमा थारु समुदायले सुँगुर/बंगुर काट्ने परम्परा कायम राखेका छन् । अन्य समुदायले दशैं र तिहारमा खसी काट्ने परम्परा झैं, थारु समुदाय मा माघीमा सुँगुर काट्ने महत्त्वपूर्ण परम्परा हो । माघ १ गतेको बिहान भालेको डाकसँगै नजिकको खोला, नदी, ताल वा तलाउमा स्नान गरिन्छ, जसलाई ‘माघ लहान’ भनिन्छ । स्नान पछि पूजा गरिन्छ ।
यस क्रममा सिका पैसा राखेर पूजा गर्ने, अग्रज मान्यजनबाट आशीर्वादसहित चामलको सेतो टीका लगाउने, र घरमा आएर ‘निसराउ’ (उपहार) काढ्ने प्रचलन छ । इष्टमित्रसँग ‘स्यावा ढोग’(आशीर्वाद र सम्मान प्रकट गर्ने परम्परा) गरिन्छ र ढिक्री, बंगुरको मासु, तरुल जस्ता परिकार खाइन्छ । माघ पर्व थारु समुदायका लागि नयाँ वर्षको आगमन, स्वतन्त्रता दिवस, सामाजिक सद्भाव र सहिष्णुताको प्रतीक हो ।
थारु समुदायको आन्दोलनले करिब ३ दशकदेखि शान्तिपूर्ण रुपमा आफ्नो पहिचान, समानता, न्याय र अधिकारका लागि संघर्षरत छ । पूर्व झापादेखि पश्चिम कञ्चनपुरसम्म थारु समुदायले माघ पर्वलाई स्थान विशेषअनुसार माघ, माघी, तिलासङ्कराइत, खिचरा, खिचरी जस्ता फरक नामले मनाउँदै आएका छन् । कांग्रेस नेतृत्वको सरकारले कुप्रथा को रुपमा रहेको कमैयाँ र कम्लहरी मुक्त घोषणाले यो समूदायमा आत्मगौरव बढाएको छ । २०५९ सालदेखि थारु कल्याणकारी सभा र अन्य थारु संस्थाले काठमाडौँमा राष्ट्रिय स्तरको माघ महोत्सव भव्य रुपमा मनाउँदै आएको छ ।
थारु समुदायका जानकारका अनुसार माघी पर्वमा पुस मसान्तको रात सुँगुर वा खसीको मासु खाने, माघ १ गते बिहान दह, कुण्ड, नदी वा पोखरीमा नुहाउने, र घरमा चामल, मासको दाल,नुन र खुर्सानी प्रयोग गरी दिदीबहिनीका लागि निसराउ (उपहार) छुट्याउने परम्परा छ । त्यसपछि मान्यजनसँग आशीर्वाद लिने र ढिक्री, तरुल, गन्जी माछाको सिद्रा, घोँगी, सुँगुर र बंगुरको मासु जस्ता परिकार खाएर दिनभर रमाइलो गर्ने चलन छ । साँझमा भने मघौटा नाच र धमार गाउने सांस्कृतिक प्रचलन रहेको छ ।
माघ २ गतेदेखि थारु समुदायमा नयाँ आर्थिक वर्षको योजना तर्जुमा, अघिल्लो वर्षको समिक्षा र (भल्मन्सा कैलालीतिर) (बड्घर बर्दियातिर) मतउ र देशबन्ध्या (बर्का गुरुवा) दाङतिरको जिम्मेवारी हेरफेर गर्ने गरिन्छ । नयाँ नेतृत्व चयनका लागि परम्परागत लोकतान्त्रिक प्रक्रिया अपनाउने चलन पनि छ ।
घरभित्र भने छोराछोरीको विवाह, खेत जोत्ने योजना, र आगामी बालीका लागि छलफल हुने गर्दछ । पछिल्लो समयमा कमैया÷कमलरी कुप्रथा पूर्ण रुपमा हटेको छ । माघ पर्व अहिले सम्पूर्ण नेपाली समुदायले मनाउन थालेका छन् । यद्यपि, थारु समुदायका लागि यो विशेष सांस्कृतिक महत्त्वको पर्व हो यस पर्वले थारु समुदायको एकता, स्वतन्त्रता, र सांस्कृतिक पहिचानलाई अझै प्रबद्र्धन गरेको छ ।
देशका विभिन्न स्थानमा गरिने मेला महोत्सवले ढिक्री, घोँगी जस्ता परिकारहरुको ब्रान्डिङ गरेपछि अन्य समुदायले पनि यी परिकारको महत्त्व बुझ्न थालेका छन् । ढिक्री स्वास्थकर भोजन भएकोले यसको सांस्कृतिक र पोषणात्मक महत्त्व छ । माघी पर्वले थारु समुदायको सांस्कृतिक पहिचान र स्वतन्त्रता प्रेमलाई अभिव्यक्त गर्दछ । समयक्रमसँगै माघीले नयाँ रुप लिए पनि यसको मौलिकता र सांस्कृतिक महत्त्व अमूल्य छ ।
माघीको माध्यमबाट थारू समुदायको जल, जमिन र जङ्गलसँगको लगाव, उनीहरुको खेतीकिसानी प्रतिको संलग्नतालाई प्रतिफलयुक्त तुल्याउन सरकारले कृषि पेसामै लागेर जीवनयापन गर्न र गराउनका लागि कृषिमा लगानी वृद्धि गर्नुपर्ने देखिन्छ । उनीहरुको सामाजिक जीवनशैली र सांस्कृतिक विविधतालाई उचाइ दिन जरुरी छ ।
समाचार 
